بنام خدا
|
||
|
||
|
||
| |
||
| خبرنگار امرداد - شهداد حیدری : | ||
 «در روزگار ساسانیان، زن ایرانی از حق مالکیت برخوردار بود. قوانین آن زمان پشتیبان حق زنان و استقلال آنان بود. از این‌روست که در تاریخ ساسانیان، نمونه‌ای نمی‌یابیم که مردان توانسته باشند با خشونت با زنان برخورد کنند.»آن‌چه بازگو شد بخشی از سخنان بهرام روشن‌ضمیر، پژوهنده‌ی تاریخ، درباره‌ی نقش زنان در روزگار ساسانی بود. او که در بنیاد فرهنگی جمشید جاماسیان سخن می‌گفت، با اشاره به این که نگاه فمینیستی(:زن‌گرایانه) به نقش زنان در روزگار باستان، یکی از لغزش‌گاه‌هایی است که چه بسا پژوهشگر تاریخ دچار آن بشود، افزود: «هنگام بررسی جایگاه زن در ایران باستان، همواره بیم آن می‌رود که پژوهنده‌ی تاریخ گرفتار برداشت‌های فمینیستی بشود و با پیش‌زمینه‌ای ذهنی، بخواهد زنان هزاره‌های پیشین را همان‌گونه‌ای ببیند که فمینیست‌های امروزی می‌نگرند. از دید پژوهنده‌های فمینیستی که همه چیز را سیاه و سفید می‌بینند، زن ایران باستانی، جنس دوم بوده است. جدای از این که چنین برداشتی آیا با داده‌های تاریخی هم‌خوانی دارد یا نه، باید پرسید که آیا در جهان کنونی، با همه‌ی پیشرفت‌ها و ادعاها، زنان توانسته‌اند به حقوق خود دست پیدا کنند و جنس اول شناخته شوند؟ آیا زن در ادبیات و استوره‌های امروزی، جایگاهی همتراز با مردان دارد؟ پیداست که نگاه فمینیستی و ایدئولوژیک، کمکی به شناخت نقش تاریخی و جایگاه زنان نمی‌کند و چنین داوری‌هایی به دور از ارزش‌های پژوهشی است.» شهبانوی ايرن بر سنگ‌نگاره و سكه روشن‌ضمیر بررسی خود درباره‌ی زنان دوره‌ی ساسانی را با اشاره به آثار هنری بجای مانده از آن روزگار پی گرفت و گفت:«بررسی یکی از پژوهندگان تاریخ نشان می‌دهد که از ٨٠ قطعه هنری گچ‌بری، موزاییک، ظرف‌های زرین و سیمین دوره‌ی ساسانی، در نوزده قطعه تصویری از زنان دیده می‌شود. به سخن دیگر، در ٢٣درصد آثار به‌دست آمده‌ی ساسانی زنان دیده می‌شوند. از سی و چهار نقش برجسته‌ی آن دوره هم، در پنج نمونه، زنان تصویر شده‌اند. این که این آمار نشانگر چه مساله‌ای می‌تواند باشد، جای بررسی و کندوکاو دارد. اما می‌دانیم که نخستین باری که در ایران نقش یک زن در سنگ‌نگاره‌ای کشیده شده است، به روزگار بهرام دوم ساسانی بازمی‌گردد. در سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم نه تنها نقش شهبانوی ایران را می‌بینیم، بلکه در سکه‌های این پادشاه نیز تصویر شهبانوی او دیده می‌شود. البته سکه‌ای از فرهاد چهارم اشکانی پیدا شده است که در کنار او چهره‌ی همسرش- موزا- دیده می‌شود. اما این زن، رومی بود و چنین کاری در روزگار پس از آن تکرار نشد. در حالی‌که همسر بهرام دوم ساسانی یک شهبانوی ایرانی بود. "دینگ"- مادر پیروز ساسانی- نیز در زمانی که پیروز با برادر دیگرش بر سر تاج و تخت درگیری داشت، در تیسفون مُهر پادشاهی زد. این نخستین بار در تاریخ ایران است که یک زن به نام خود مُهر شاهی زده است.»
نقش‌های ايزد‌بانوی آناهيتا و تاج‌بخشی زنان
به سخن روشن‌ضمیر، نقش‌هایی که از ایزد بانوی آناهیتا در روزگار ساسانی کشیده شده است، نشان از تاج‌بخشی زنان دارد. در نقش برجسته‌ی بیشابور، در یک‌سو آناهیتا دیده می‌شود و در سوی دیگر، "نرسه"- شاه ساسانی- که حلقه و دیهیم شاهی را از او میگیرد. در کنار شاه نیز"کرتیر"- موبد بزرگ ساسانی- را می‌بینیم. در تاق‌بستان هم با آن‌که خسرو پرویز حلقه‌ی پادشاهی را از یک مرد میگیرد، اما در پشت سر او بانویی ایستاده است که پیکری بلند و استوار دارد. بالاپوش این زن و دیهیمی که در یک دست دارد و آبی که پشت سر پادشاه می‌ریزد، نشانه‌هایی است که ما را به این‌جا می‌رساند که بگوییم او ایزد بانوی آناهیتا است. به سکه‌هایی نیز که بوراندخت- پادشاه ساسانی- به نام خود زده است، باید اشاره کرد. این نخستین بار در تاریخ ایران است که یک زن سکه‌ی پادشاهی زده است. پس از او آذرمیدخت به پادشاهی رسید که البته تاکنون سکه‌ای از او به‌دست نیامده است. افزون بر این‌ها از نقش برجسته‌ی تاق بستان نیز باید یاد کرد که خسرو پرویز را در شکارگاه نشان می‌دهد و زنان خنیاگر و رامشگری را که در کنار او نقش شده‌اند. موزاییک‌هایی هم که در کاوش‌های کاخ شاپور یکم، در بیشابور کازرون، پیدا شده و زنان رامشگر و یک شاهدخت را تصویر می‌کند، جایگاه زن ایرانی در آن دوران را نمایان می‌کند. همه‌ی این نشانه‌های تاریخی، نمایانگر کارکرد اجتماعی زنان در زمان ساسانیان است. تاریخ ایلام جزیی از تاریخ ایران است؟ روشن‌ضمیر در ادامه افزود:«هنگامی که این اشاره‌های تاریخی را برمی‌شماریم و می‌گوییم که نخستین نمونه‌ها در تاریخ ایران به‌شمار می‌روند، چه بسا این پرسش پیش بیاید که آیا نباید تاریخ ایلام را جزیی از تاریخ ایران دانست؟ اگر این‌گونه باشد، دیگر"نخستین بار" بودن این نمونه‌ها را باید نادیده گرفت. اما مساله این‌جاست که تاریخ ایلام را تنها زمانی می‌توان با تاریخ ایران یکی دانست که ایلامی‌ها در نبرد با آشوری‌ها قدرت سیاسی خود را از دست دادند و فرهنگ و تمدن آن‌ها با مادها و پارس‌ها یکی شد. اوج چنین آمیختگی به روزگار کوروش بزرگ و هخامنشیان می‌رسد. می‌دانیم که همه‌ي گِل‌نبشته‌های هخامنشی که در تخت‌جمشید به‌دست آمده است، به زبان و خط ایلامی است. از این دید که بنگریم، آن‌چه درباره‌ی زنان روزگار ساسانی گفته شد، نخستین نمونه‌ها در تاریخ ایران است.»
چهره‌ی زنان ساسانی در ادبیات و کتاب‌های آن روزگار بخش دیگری از سخنان روشن‌ضمیر بررسی چهره‌ی زنان ساسانی در ادبیات و کتاب‌های آن روزگار بود. او گفت: «از پانزده کتیبه‌ی رسمی ساسانی، تنها در یک نمونه نامی از زنان بُرده شده است؛ و آن هم کتیبه‌ی شاپور یکم ساسانی است که نام "آذرناهید"، همسر خود را، آورده است. درست است که این آمار اندکی است؛ اما نکته این‌جاست که پیش از آن، هرگز نامی از زنی در کتیبه‌ای دیده نشده است. پس کار شاپور یکم، نوآوری بود و تازگی داشت. اما در ادبیات آن دوره، قوانین گردآوریده‌ای (:مُدونی) را می‌یابیم که برای نگهبانی از حقوق زنان نوشته شده‌اند. البته در زمان ساسانیان چون جامعه‌‌ی ایران کشاورزی بود، فرزند پسر برتر از دختر شناخته می‌شد. هنوز هم در میان کشاورزان، پسران، چون نیروی بدنی دارند و کار افزون‌تری انجام می‌دهند، در سنجش با فرزندان دختر جایگاه برتری دارند. اما در متن "بغ نسک" به روشنی از آموزش زنان در کار خانه‌داری سخن رفته است و در "ماتیکان هزار داتستان" گفته شده است که زنان آموزش‌های گوناگون می‌دیدند. از چگونگی پوشش زنان و آزادی‌های اجتماعی هم بسیار سخن گفته شده است. با این‌همه نباید گرفتار نگاه‌های گزافه‌کارانه (:افراطی) شد و گمان بُرد که زنان آزادی مطلق داشتند. اما زن این اختیار و توانایی را داشت که اگر مردی از او خواستگاری می‌کرد و آن زن زناشویی با او را نمی‌خواست، هیچ کس- حتا پدر آن زن- نمی‌توانست به چنین پیوندی ناگزیرش سازد.»
روشن‌ضمیر در پایان افزود: «در اوستا که کتاب دینی ساسانیان بود، زنان درست گوهر و نیک‌نام و خانه‌افروز و با شرم و بیم، ستوده شده‌اند و در گاتاها نه تنها زنان نادیده گرفته نشده‌اند، بلکه به یکسان بودن آن دو پافشاری شده است. از شش امشاسپند سپند نیز سه امشاسپند مادینه است و سه امشاسپند، نرینه. از سویی دیگر، در زمانی که در نگاه مانویان زنان پلید و در شمار اشیا بودند و مزدکیان زن را به چشم دارایی خود می‌نگریستند، زن ایرانِ ساسانی، هر چه که بود، جایگاه شایسته و برتری در سنجش با فرهنگ‌های پیرامون خود داشت.» |
نظرات شما عزیزان:
ارسال توسط سورنا
آخرین مطالب
تبادل لینک هوشمند 