بنام خدا

● ديرينگی «ساعت آبی» در ايران

نگار پاكدل :

«كاليستنس» تاريخ‌نگار و فيلسوف يونانی (از شاگردان ارسطو) كه در لشكركشی اسكندر مقدونی به ايران همراه او بود، رويدادهای روز و مشاهداتش را پی در پی يادداشت می كرد. وی در يادداشتی كه بعدها با آمارگيری‌های سال‌نامه‌ای پديدار شد كه متعلق به سپتامبر 328 پيش از ميلاد (برابر با ٢٨ شهريور ماه) نوشته است، در اينجا (ايران)، در دهكده ها كه آب را برحسب نوبت به كشاورزان برای كشاورزی می دهند، يک فرد از ميان آنان (كشاورزان) انتخاب می شود تا بر زمان نوبت، پايش (:نظارت) داشته باشد. اين فرد در كنارآبراه اصلی و جايگاه پراكندگی(:انشعاب) آن، ميان كشاورزان، بر سكويی می نشيند وكاسه‌ای فلزی را كه سوراخ بسيار ريزی در آن  تعبيه شده است در ظرفی بزرگتر و پر از آب قرار می دهد كه پس از پر شدن ظرف كوچک (يک بار و يا چند بار) كه به آهستگی و بر‌حسب آمارگيری‌های پيشين ابعاد سوراخ آن صورت می گيرد، آب را قطع و آن را به جوی كشاورز ديگر باز می كند و اين كارهميشگی است و اين وسيله (ساعت آبی)، دادگری را گسترده و كشاورزان را از درگيری و كشمكش بر سر آب بازمی‌داشت.     اين تاريخ‌نگار در پايان اين يادداشت افزوده است كه اين‌گونه نظم را تاكنون در چندين نقطه اين سرزمين (ايران) ديده است و چاره‌انديشی خوبی است. در بيشتر جاهای اين سرزمين (ايران)، كشاورزان بر‌حسب توان خود دارای زمين كشاورزی هستند و اين روش برای برداشت محصول بهترياری‌دهنده بوده است.     اين يادداشت كاليستنس اين گمان را به وجود آورده كه ايرانيان نخستين مخترع ساعت آبی بوده اند، يا يونانی ها؟  بسياری از رخدادنگاران اروپايی سده‌های باستان نوشته اند كه ساعت آبی از دهه 380 پيش از ميلاد و از زمان افلاتون در يونان بكار رفته است.  ديگر رخدادنگاران به اين انديشه  شک كرده و بر ‌اين باورند كه با وسايل ارتباطی آن دوران، امكان جابجايی اختراع، ساعت آبی از يونان به ايران در درازای 50 سال (زمان مشاهدات كاليستنس) و استفاده از آن ميان كشاورزان (كه دور از شهرها زندگی می كنند) برای بهره برداری دور از ذهن است. ياری‌نامه:تارنمای انوشيروان كيهانی‌زاده