قصر شيرين، اين روزها از شهرهای مرزی ايران به‌شمار مي‌آيد. در اين شهر، يادمان‌های تاريخی و باستانی بسياری مي‌توان يافت. آتشكده‌‌‌ای كه به آتشكده‌ی چهارقاپو يا چهار قاپی نامور است، يكی از همين يادگارها است، يادگارها و يادمان‌هايی كه گذر تاريخ و آمد و شد روزگار، هنوز نتوانسته آن‌‌ را از پاي درآورد.
اين آتشكده‌ كه البته نام آن، به درستی روشن نيست، اين روزها به «چهارقاپی» نامور است و مردم بومی، ‌آن را به همين نام مي‌شناسند. قاپی يا قاپو به معنای در و دروازه است. اين آتشكده كه به گمان بسيار و بنابر مصالح به كار رفته در ساختش، به روزگار ساسانيان بازمي‌گردد، از آن روی كه ٤ ورودی و درگاه بزرگ داشته، به چهارقاپی، آوازه يافته است.
 هرچند گذر زمان و توپ و تركش‌های زمان جنگ، زخم‌های بسياری بر تنش گذاشته اما هنوز هم در تو در توی راهروهای آتشكده، راهروهايی با سقف‌های فروريخته، مي‌توان راه رفت و آسمان را ديد. در اين سازه‌ي هزار و اندي‌ساله، مي‌توان هماهنگي ايراني را با طبيعت بيشتر و بيشتر ديد. اينجا با لاشه‌سنگ و ملات گچ ساخته شده، چيزي كه در طبيعت پيرامونش بوده و هست، چيزي كه از طبيعت است و به طبيعت بازمي‌گردد.
اين آتشكده، يك اتاق مربع شكل در اندازه‌هاي 25 در25 متر است با يك سقف گنبدي كه همچون سقف راهروها، چيزي از آن برجاي نمانده است. از همه‌جاي اين آتشكده، آسمان آبي است و شب‌ها، پرستاره. تنها چيزي كه از اين آتشكده برجاي مانده، گوشواره‌هايي در چهار گوشه است.
بنابر آن‌چه به دست آمده، گنبد اين بنا از آجر ساخته شده  كه قطر دايره‌ي گنبد آن، نسبت به ديگر گنبدهاي هم‌زمان يا نزديك به اين زمان، بزرگ‌تر است.
آتشكده‌ي چهارقاپي در مجموعه‌اي قرار گرفته كه در آن، افزون‌بر آتشكده، كاخي به نام كاخ خسرو و كاخي ديگر به نام كاخ شيرين هم وجود دارد. شماری از رخدادنويسان، چنين نوشته‌اند كه اين مجموعه را خسروپرويز برای همسرش، شيرين، در اين منطقه‌ی خوش آب و هوا بنا كرده است.
اين روزها از كاخ خسرو تنها تلی از خاک مي‌توان ديد و بس. آن گونه كه برخی رخدادنگاران نوشته‌اند، پيشترها، به گمان بسيار، در زمان ساخت، اين مجموعه در ميانه‌ی باغی بزرگ بوده‌است، ‌دو كاخ به همراه يک آتشكده.
شهر باستانی قصر شيرين در مرز كشور ايران و عراق، كه ساختش را به  خسرو پرویز نسبت داده‌اند چنان كه نوشته‌اند پس از تازش تازیان به ایران به همراه كاخ‌های خسرو پرویز ویران شد.
ژنرال سرپرسی سایکس در کتاب تاریخ ایران، درباره‌ي مجموعه‌ي كاخ‌های خسرو، چنين نوشته: کاخ خسرو در قصرشیرین در سمت باختری(:غربی) دامنه‌های زاگرس واقع و تاریخش از آغاز سده‌ی هفتم میلادی است. کاخ نامبرده در پارکی که محیط آن شش هزار متر است، ساخته شده است. در برخی جاها ایوانش هنوز نمودار است و آن، شش متر و نیم بلندا دارد. در این نزهتگاه بزرگ، امروزه به جز ریشه‌های درختان خرما و انار چیز دیگر دیده نمی‌شود. ولیکن نویسندگان تازی (عرب) گزارش زیبایی‌های این باغ و شماره‌ی جانوران نادر و کمیابی را که در آن آزاد می‌گشتند را نوشته‌اند.

 گستردگی شهر باستانی بیشاپور تا 15برابر ارگ بم و 20 برابر کاخ‌های تخت جمشید برآورد شده است، اما هنوز سه درصد این شهر کاوش شده و 97 درصد گستره‌ي بیشاپور همچنان در زیر خاک است.
به گزارش مهر؛ بیشاپور یکی از شهرهای باستانی ایران در 25 کیلومتری باختر(:غرب) کازرون است که در روزگار ساسانیان ساخته شده است. بیشاپور با 200 هکتار گستردگي، از شهرهای بزرگ آن روزگار بوده و ارزش ارتباطی داشته، این شهر از كهن‌ترین شهرها است.
این شهر دارای طراحی و مهندسی ویژه‌ي آن روزگار بوده و در کتاب‌های تاریخی، نام این شهر با عنوان‌های «بیشاپور»، «بیشابور»، «به‌شاپور»، «بیشاور» و «به اندیوشاپور» نوشته شده است. بیشاپور بیست و چهارمین اثری است که در سياهه‌ي آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهر بیشاپور مرکز ایالت  «اردشیر‌خوره» بوده و تا سده‌ي هفتم هجری، آباد بوده اما پس از آن ویران شده که البته گنجینه‌ای از يادمان‌‌هاي ارزشمند ساسانی مانند «معبد آناهیتا» به شمار می‌رود.
«محسن عباسپور»، هموند شورای مرکزی انجمن هم‌اندیشان جوان گفت: «در چند سال گذشته، بيشترين بودجه‌ای که از سوي پایگاه پژوهشی بیشاپور و سازمان میراث فرهنگی، برای بهسازي(:مرمت) و بازسازي این گستره‌ي بزرگ باستانی جذب شده، تنها براي ساخت برخی امکانات نخستين نگهداري، مانند سایه‌بان و ديوار و نرده‌های نگهدارنده به‌كار رفته است.»
به گفته‌ي وي برای 97درصد دیگر بیشاپور که هنوز کاوش نشده‌است و گستره‌اي نزديك به  190هکتار را در بر مي‌گيرد، به‌جز فنس‌کشی، کوچک‌ترین كار دیگری برای نگهداري انجام نگرفته است.
عباسپور گفت: «به روشني می‌توان نشانه‌ي ويراني‌ها، که بيشتر به شوندهاي(:دلايل) فرسایشی هستند را در آثار بیرون آمده از دل خاک بیشاپور ديد که شوربختانه، این ويراني‌ها برای آثاری که در 97درصد گستره، جای دارند  بسيار بیشتر است.»
وی تماس مستقیم گردشگران با برخی آثاری که در شرایط حساسی جاي دارند مانند گچبری‌ها و به ویژه ایجاد ترک و پوسته شدن آثار سنگی در همه‌ی گستره‌ی 200هکتاری بیشاپور به شوند نبود سایه‌بان و یا گردآوری آن دسته از آثار که ويژگي جابه‌جايي به خزانه بیشاپور را دارند، از دیگر كاستي‌هاي حفاظتی برشمرد که این روزها گریبان بیشاپور را گرفته، بدون آن‌که متولی این گستره تلاش و كوشش ریشه‌ای و اساسی را برای كم كردن این آسیب‌ها انجام دهد.

«پاسارگاد» يكی از مجموعه‌های ثبت‌شده‌ی ايران در سياهه‌ی ميراث جهانی است. موضوع تازه‌ای كه برخي دوستداران ميراث فرهنگی را نگران اين يادگار جهانی كرده، ساخت يک شهرک صنعتی در نزديكی آن است.
به گزارش ايسنا؛ چندی پيش شماری از دوستداران ميراث فرهنگی از ساخت يک شهرک صنعتی خبر دادند كه به حريم درجه‌ی دو پاسارگاد بسيار نزديک است. گويا اين شهرک، می بايست در حريم درجه‌ی سه، ساخته شود كه با جابه‌جايی 500 متری، جای اكنون آن، به چشم‌انداز پاسارگاد، آسيب می رساند. ساخت اين شهرک افزون‌بر آسيب رساندن به چشم‌انداز، آسيب‌های ديگری را نيز ممكن است برای پاسارگاد در بر داشته باشد كه اين موارد شوند(:سبب) نگرانی دوستداران ميراث فرهنگی و البته، شگفتی آن‌ها از اجازه‌ی مسوولان ميراث فرهنگی استان و پايگاه ميراث جهانی پاسارگاد، برای ساخت اين شهرک شده است.
 «فريدون فعالی»، مديركل ميراث فرهنگی و گردشگری استان فارس با اشاره به اين‌كه قرارداد ساخت اين شهرک در روزگار مدير پيشين اداره كل ميراث فرهنگی و گردشگری استان بسته شده است، گفت:‌ «برای ساخت اين شهرک كه مصوبه‌ی استان را نيز دارد، زمينی در نظر گرفته شده و مكان‌يابی انجام گرفته بود؛ ولی مسوولان شهرک، با توجه به مسايلی كه برای آن‌ها پيش آمد، زمين روبه‌روی آن را برای ساخت در نظر گرفتند.»
 فريدون فعالی، با اشاره به اين‌كه اين مساله به استانداری اعلام شده است، گفت: «گلايه‌ی ما اين‌است كه چرا منطقه‌ی مشخص‌شده، دگرگون شد و چرا برای دگرگونی آن ‌با مسوولان ميراث فرهنگی هماهنگی نشده و موضوع به آن‌ها اعلام نشده است؟ »
 در اين‌باره، «عبدالرضا نصيری»، معاون ميراث فرهنگی اداره كل ميراث فرهنگی و گردشگری استان فارس، نيز با تاكيد بر اين‌كه، جای كنونی برای ساخت شهرک صنعتی از ديد ما پذيرفته نيست‌، گفت: «نخست، برای ساخت اين شهرک سه جا را كه همه در حريم درجه‌ی سه پاسارگاد بودند، پيشنهاد كرديم و سازندگان شهرک نيز اولويت ما را امضا و با آن موافقت كردند. در واقع، جايی كه پيشنهاد كرده بوديم از ديد جايگاه توپوگرافی در منطقه‌ی پايينی بود كه از نظر بصری، آسيب‌ كمتری به پاسارگاد می رساند، ولی آن‌ها بدون دادن اطلاع به سازمان ميراث فرهنگی جايی را برگزيدند كه در بلندی است و جزو هيچ‌كدام از آن سه گزينه‌ی پيشنهادی نيست.»
 نصيری افزود:‌ «جای تازه، با آن‌كه در حريم درجه‌ی سه پاسارگاد است، ولی به حريم درجه‌ی دو نزديک شده است. البته حريم درجه‌ی سه، محدوده‌ی بزرگي است و تلاش می شود تا جايی كه شدنی است آسيب‌های منظری پاسارگاد كم شود.»
او گفت: «انجام بازديدهای ميدانی، نشان از اين داشت كه اداره‌ی ميراث فرهنگی خواست همكاری برای ايجاد شهرک را داشته است، ولی هنگامیكه آن‌ها، جای ديگری را برمی گزينند هم به اداره‌ی ميراث فرهنگی و هم به امضای خود بی احترامی كرده‌اند.»
 وی افزود: «درباره‌ی اين مساله نامه‌ای به استانداری فارس فرستاده شده تا در اين راستا پيگيری كنند، زيرا اين مساله همسو با ديدگاه سازمان ميراث فرهنگی نيست. البته در اين‌باره هنوز پاسخی دريافت نشده است.»
 اين در حالی است كه برخی دوستداران ميراث فرهنگی، ساخته شدن چنين شهركی را در حريم پاسارگاد غيرقانونی می دانند و از كار مسوولان ميراث فرهنگی برای دادن اجازه‌ی ساخت شهرک، آن هم در حريم اين اثر جهانی شگفت‌زده هستند. »

گذر قطار شهری شیراز، از کنار ارگ کریمخان و مجموعه‌‌ی زندیه، دوستداران میراث فرهنگی را درباره‌ي لرزش‌هایی که بر ارگ کریمخان برجای می گذارد نگران کرده است.
به گزارش مهر؛ قطار شهری همان‌گونه که فرصت‌هایی برای جابه‌جايی مردم فراهم می‌کند، به گونه‌ي طبیعی چالش‌هایی نیز برای بافت‌های شهری در پی دارد.
پرو‍ژه قطار شهری در کلانشهر «شیراز» که چند سالی است آغاز شده، افزون‌بر این‌که چشم‌انداز شهر را در  سال‌های آينده زشت خواهد كرد، چالش بزرگي نيز براي بافت تاريخي «زنديه» در پي خواهد داشت.
ارگ کریمخان‌، یکی از مجموعه آثار زندیه است که پروژه قطار شهری از چند ١٠ متری آن گذر خواهد كرد و دوستداران میراث فرهنگی نیز درباره‌ي پیامدهای اين كار و لرزش‌های برآمده از آن نگران هستند.
«مسعود منیعاتی» فرنشين(:ريیس) انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان فارس با تايید احتمال ويراني بافت تاریخی زندیه، در پي راه‌اندازی قطار شهری از كنار بافت تاریخی، گفت: «به شوند(:دليل) نزدیک بودن راه گذر قطار شهری شیراز، شاهد وارد شدن آسیب‌های سختي به بافت زندیه خواهیم بود.»
به گفته‌ي وي حرکت تند قطار و لرزش‌های آن، بزرگ‌ترین شوند(:دلیل) آسیب به بافت زندیه در هنگام راه‌اندازی قطار شهری است.
اما «فرج‌الله رجبی»، مدیرعامل قطار شهری شیراز، با اشاره به تايید سازمان میراث فرهنگی فارس برای ساخت قطار شهری در كنار بافت زندیه گفت: «در هنگام طراحي متروي  شهری شیراز، با سازمان میراث فرهنگی هماهنگی‌های لازم انجام شده بود و گزارش كاركرد قطارشهری در مسیر بافت زندیه از راه ارايه سه گزارش فنی از سوی مسوولان قطار شهری به تايید میراث رسیده بود.»
فرج‌الله رجبی افزود: «در هنگام كندن تونل‌ها در بافت تاریخی زندیه که زير مانیتورینگ سازمان میراث فرهنگی انجام می‌گرفت، مشکلی برای این بافت پديد نیامد و در هنگام بهره‌برداری نیز کوچک‌ترین مشکلی برای آثار زندیه رخ نخواهد داد.»
با پايان كار اجرایی زیرگذر خیابان زند، تاکنون بناهای تجاری این گستره با آسیب‌های بزرگي روبه‌رو شده‌اند. ترک برداشتن دیوارها، شیب تند در پیاده‌رو خیابان در محدوده‌ي بهارستان، نشست زمین و... از آسیب‌هایی بود که بازاريان از بروز آن‌ها در محل کسب خود و در نزديكي این پرو‍ژه زیرگذر از آن ياد كردند.
با این روند دوستداران میراث فرهنگی از این نگران هستند که با توجه به آسيب‌‌هایی که زیرگذر به این بخش‌ها رسانده‌است، ساخت تونل‌های قطاری شهری درست در همین منطقه و پس از آن، گذر مترو، با ميراث زنديه چه خواهد كرد.

نابودسازی خانه‌های تاریخی در روستای نمونه‌ی گردشگری پاده به دست مردم بومی در حالی آغاز شده که مسوولان اداره‌ی میراث فرهنگی استان سمنان تصویب این روستا به عنوان روستای نمونه‌ي گردشگری و ثبت آثار تاریخی آن را یک پيروزی برای خود می‌دانند.
به گزارش مهر؛ روستای تاریخی و گردشگری پاده در شهرستان گرمسار، در استان سمنان از روستاهای خشتی ایران است که تنها پيشینه‌ی دژ آن، به روزگار ساسانی مي‌رسد. این روستا دارای دژ، گرمابه، آب‌انبارهای گوناگون و خانه‌های تاریخی بسیاری است.
اما اداره میراث فرهنگی استان سمنان در حالی روستای تاریخی پاده در گرمسار را با این داشته‌های تاریخی و فرهنگی به نام گستره‌اي نمونه گردشگری شناخته است که، بافت تاریخی این روستای خشتی به‌دست مردم بومی زیر چرخ ويرانی و نوسازی قرار می‌گیرد و مسوولان این اداره واکنشی نشان نمی‌دهند.
«وحید محمدی»، عکاس میراث  فرهنگي و دانشجوي بهسازي و بازسازي سازه‌هاي تاریخی گفت: «مشکلات نابودی سازه‌های تاریخی این روستا را به اداره میراث فرهنگی استان گزارش دادیم و آن‌ها کارشناسانی برای بازدید فرستادند اما دیگر هیچ اتفاقی نیفتاد و روند نابودي همچنان دنبال مي‌شود. مردم بومی این روستا براين باورند كه، چون این خانه‌های خشتی ويژگی سکونت ندارند باید آن را نابود کرده و به جای آن، خانه‌ای نو بسازند تا بتوانند در آن زندگی کنند اما گویا نمی‌دانند اگر با بهسازی این خانه‌ها، نگه داشته شود چه اندازه می‌تواند به تاریخ و صنعت گردشگری این روستا کمک کند.»

بخشی از ‌نگاره‌ی نقش شده بر غار ميرملاس كه ١٢ هزار سال ديرينگی دارد، بريده شد و به سرقت رفت. اين غار در کوه سرخين شهرستان کوهدشت استان لرستان نخستين غاری است که بر روی ديوار آن رنگين‌نگاره‌هايی از ١٢ هزار سال پيش يافت شده است، با اين حال اما با عدم محافظت از غار و بی توجهی در نگهبانی از آن، بخشي از سنگ‌نگاره‌هايش دزديده شد. 
نگاره‌های ديواره‌ی اين غار، بيشتر صحنه‌هايی از رزم، شکار، انسان و حيوان را نشان می دهد.
گفته می شود ربايندگان اين آثار تاريخی با توجه به ارزشمند بودن سنگ‌نگاره‌های ميرملاس بخشی از نقش و نگارهای آن را با خود برده‌اند.
غار ميرملاس پس از غار «لاسکو» و «کرکس» در فرانسه، سومين غاری است که در جهان نگاره‌هايی رنگين بر روی ديواره‌های خود دارد. 

آبشار «آتشگاه» در استان چهارمحال‌وبختیاری كه بلندترين آبشار ایران و یکی از گيرايی های گردشگری این استان، با اجرایی شدن دو پروژه نابود می‌شود.
به گزارش مهر؛ «هومان خاکپور»، فعال محیط‌ زیست و منابع طبیعی، در استان چهارمحال‌و بختیاری گفت: «آبشار آتشگاه یکی از گيرايي‌های گردشگری استان است که در بروشورها و نقشه‌‌های گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری بر روی آن بسیار تاکید شده است.»
خاکپورافزود: «با ساخت سد ”خرسان 3“ و سپس آبگیری آن، بخش بزرگس از این آبشار دره‌ای که بلندترین آبشار کشور است زير آب مس رود.»
خاكپور با بازگويس این‌که با آبگیری این سد، بخش‌هاس پایینی این آبشار در دریاچه‌س سد فرو خواهد رفت، افزود: «شوربختانه با این‌که انتظار داشتیم سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واكنش بیشتری نسبت به این كار نشان دهد، اما این سازمان به هرحال کوتاه آمده و این وعده را دادند که، با ساختن اسکله‌های تفریحی و بهره‌گيرس از قایق به جای خودرو، طبیعت‌گردان و گردشگران را جابه‌جا کرده که این آبشار را ببینند.»
 وی گفت: «با توان كم مالس ميراث فرهنگس، دور از ذهن است كه اين سازمان بتواند چنین امکانات پر هزینه‌ای را آن‌جا فراهم کند و همچنین با توجه به محدودیت‌ها و دشواري‌هاس كار  اداری که باید گذرانده شود و اين دشوارس که از دریاچه باید گذشت تا بتوان آنجا را ديد به نظر می‌رسد که نشدنس باشد.»
خاكپور با اشاره به سفر دولت به این استان و بازدیدی که ريیس‌جمهور از منطقه داشته و پیشنهاد جابه‌جايس آب آتشگاه از سرچشمه این آبشار برای شمارس روستا افزود: «به نظر می رسد که همین آبشار آتشگاه نیز از سرچشمه خشک خواهد شد و ديگر آبشاری برجاس نمی‌ماند که پیشنهاد سازمان میراث فرهنگی نیز تحقق پیدا کند و بخواهند اسکله درست کند.»
خاكپور درباره‌ي دو پروژه‌اس كه نابودی آبشار آتشگاه را به دنبال دارند گفت:  «آبشار از  پایین با ساخت سد خرسان 3 نابود می شود و سرچشمه آن نیز با پروژه جابه‌جايی آب از ميان خواهد رفت.»
خاکپور افزود: «این پروژه‌ی تازه، به نظر می‌رسد که فاقد هر گونه مطالعه‌ی فنی و اجرایی و حتا توجیه اقتصادی باشد زيرا ارزیابی محیط‌ زیستی ندارد و تاکنون دستگاه‌های متولی مانند آب منطقه‌ای و محیط‌زیست هیچ‌گونه گزارشی درباره‌ي این‌که آن‌جا مطالعه‌ای شده و چنین پروژه‌ای ارزیابی شده باشد وجود ندارد.»

«عباس نوروزی»، معاون ميراث‌فرهنگی هرمزگان گفت: «آيين قبله دعای شهرستان جاسک به عنوان ميراث معنوی ثبت ملی می شود.‌»
به گزارش ميراث آريا و بنا به گفته‌ی عباس نوروزی، آيين قبله دعا  يا همان دعای باران، در شهرستان جاسک که خاوری ترين(:شرقی ترين) شهرستان استان هرمزگان است، برای درخواست بارش باران برگزار مي‌شود.
وی در تعريف اين آيين گفت: «هنگاميكه شهر با کم‌آبی و کاهش بارش‌های آسمانی روبه‌رو می شود يکی از معتمدين مردم به بيابان می رود و در راه، چند بار خود را به خاک می اندازد که در واقع اين كار، نمادی از نياز به آب و باران است.»
نوروزی در ادامه افزود: «سپس افراد شهر همگی  در بيابان نماز می خوانند و گاو يا گوسفندی را کنار ساحل قربانی می کنند.»
وی، درباره‌ی تفاوت دعای باران جاسک با ديگر جاها گفت: «مردم جاسک، دعا را در بيابان می خوانند و کنار ساحل قربانی می دهند.»
معاون ميراث فرهنگی هرمزگان، در پايان از مستند‌سازی اين آيين  خبر داد و گفت: «پرونده‌ی ثبت ملی آيين قبله‌ی دعا برای چهارمين جشنواره‌ی ثبت که آذرماه در خوزستان برگزار می شود، فرستاده شده‌است.»

گستره‌ی ميراث جهانی چغازنبيل راه خوبی برای گذر چارپايان و دام‌ها است. فضولات حيوانی در راه گردشگران و بوی بد پساب‌های نيشکر در اين فصل، شوندی(:سببی) ‌شده تا گردشگران از بازديد گستره‌ی جهانی چغازنبيل خودداری کنند. از سوی ديگر کارخانه‌های پيرامون چغازنبيل که البته فاصله بسياری تا اين اثر دارند، زمين‌های بسياری را زير کشت نيشکر دارند.
به گزارش ميراث خبر؛ چغازنبيل، نيايشگاه باستاني‌است که در روزگار ايلامی ها و نزديک به ١٢٥٠ پيش از ميلاد ساخته شده‌است. اين اثر تاريخی که در سال ١٩٧٩ در سياهه‌ی ميراث جهانی يونسکو ثبت شد ‌امروزه جای چريدن گوسفندان شده است و تنها ١٠ تن نيروی كارشناس و نگهبان دارد.
 
«بهنام اسکندری»، باستان‌شناس و راهنمای گردشگری چغازنبيل در‌باره‌ی بوی بد در اين گستره‌ی باستانی گفت: «امروزه بوی بدی چغازنبيل يا از تخمير زباله‌های نيشکر است، يا پسمانده‌ی زباله‌ای است که با آب درهم آميخته شده است.»
اثر جهانی چغازنبيل در مثلثی جای گرفته است که ٣ راس آن کارخانه‌های ميان‌آب، کارون و هفت‌تپه قرار دارند که اين کارخانه‌ها، زمين‌های گسترده‌ای را زير کشت نيشکر دارند. برداشت نيشکر از راه آتش زدن انجام می شود که اين به خودی خود يک آلاينده‌ی طبيعی به شمار می آيد که هم به چغازنبيل و هم به مردم آسيب می رساند.
روستاييان بر اين باورند كه، ٣ راه بيشتر برای گذر چارپايان ندارند. ٢ راه  پيرامون چغازنبيل است که به شوند دره‌های ژرف مرگ دام‌ها را در پی دارد. می ماند يک راه که  هموار و کوتاه است و آن هم گذر گوسفندان از ميانه‌ی چغازنبيل است.
به گفته‌ی روستاييان پيرامون چغازنبيل، حتا پايگاه ميراث‌فرهنگی بارها جلوی گذر دام‌ها را گرفته‌اند که گله‌‌های پی در پی در شورای حل اختلاف را دربر داشته است.

بهرام گور،(بهرام پنجم یا وهرام)، پانزدهمین شاهنشاه ایران از دودمان ساسانی‏، پسر و جانشین یزدگرد اول بوده است. پس از مرگ یزدگرد بزرگان ایران شاهزاده ای را به‌نام خسرو بر تخت نشاندند اما ”منذر بن نعمان“ امیر حیره، که سرپرست بهرام بود او را یاری کرد و نيرويی مجهز به ‌فرماندهی پسر خود «نعمان بن منذر» به‌سوی بهرام فرستاد، نعمان به سوی تیسفون راند و بزرگان وحشت كرده و با منذر و بهرام به گفت‌و‌گو پرداختند، در پايان، خسرو از تخت پادشاهی به زير كشيده شد و بهرام (از سال ۴۲۱ تا ۴۳۸ میلادی به مدت  ١٧ سال) بر تخت پادشاهی تكيه زد، مشهور است وی برای به‌‌دست آوردن تخت سلطنت، تاج شاهی را از میان دو شیر ربود.
وی پادشاهی نيک سيرت بود و برای مردم زمانش رفاه و خوشبختی را به ارمغان آورد، به نوشته‌ی رخدادنگاران ايرانی و عرب وی پادشاهی دادخواه و آبادگر و هوشمند بوده است، دل‌بستگی‌ بهرام شاه به شکار گورخر شوند(دليل) آن بود  که به وی فرنام بهرام گور بدهند.
بهرام هنگام نشيتن برتخت شاهی گفت: «اینک که بر تخت و آيین طهمورث و پدری نیاکان‌مان نشستم خدای بزرگ را ستایش می‌کنم و از او سپاسگزارم، من اکنون شما کارگزاران را به نیکی و خرد و دانش که یادگار زرتشت است راهنمایی می‌کنم ، من خواستار این جهان زود گذر،( سپنج ) نیستم و برای گذاشتن نام نیک از خود برای آیندگان کوشش خواهم کرد، اکنون می گويم، به مردم تهیدست و ناتوان زور نخواهم گفت و به یاری آنان خواهم شتافت، سپاه ایران را نیرومند خواهم کرد و پایبند خواهم بود تا دشمنان ایران را همواره از پای درآورم، تلاش خواهم کرد که جز راستی با مردم رفتار نکنم و اگر از سوی مردم اشتباه سر بزند آنان‌را می بخشم، اکنون شما را به دین اجدادی و کهن ایرانی می خوانم و هرگز از راه نیاکان خود برنخواهم گشت.»
داستان‌های بسیار در چابکی بهرام  در جنگ با اقوام شمالی و دولت بیزانس و شکارهای وی گفته‌اند، این رويدادها هم در ادبیات و هم در نقاشی ایران شهرت دارد.
وی نخست با اقوام وحشی شمالی جنگید و آنان را شکست داد در 421 ميلادی جنگی میان او و« تئودوسیوس» امپراتور روم در گرفت، فرماندهی سپاه ایران با «مهر‌نرسی» بود، وی تمامی ارمنستان را ضمیمه‌ی ایران كرد و به سبب آشتی نامه ای که در سال 422 ميلادی امضا شد ایرانیان در کشور خود به عیسویان آزادی دینی دادند و رومیان هم همین حق را به زردشتیان ساكن بیزانس دادند.
بهرام پس از پیروزی بر «هپتال‌ها» هدایای بسیاری را راهی «آتشکده‌ی شیز» کرد و مالیات سه سال مردم ایران را به آنان بخشود و 20 میلیون درهم از خزانه‌ی سلطنتی را میان مردم ایران تقسیم کرد، سپس فرمان داد در روز نخست هر ماه دادگاه‌هایی تشکیل شود و همه‌ی فرمانروایان و سرداران و بزرگان حکومتی در آنجا باشند و اگر کسی از مردم از آنان شکایتی دارد آن‌را به دادگاه تقدیم کند تا شاهنشاه  به آنان رسیدگی کند.
هیچ‌یک از شاهنشاهان ساسانی به‌جز اردشیربابکان و خسرو انوشیروان به مانند بهرام گور محبوب مردم نبوده‌‌اند وی نسبت به‌ همه خیرخواهی می‌کرد.
شاهنشاهی بهرام گور برای ایرانیان؛ آبادانی، ارتش نیرومند، مرزهای مستحکم، زمینهای آباد، کشاورزی پربرکت، مالیات‌های سبک و زندگی خوب همراه با شادی و خوش گذرانی برای ایرانیان پيشكش آورد.
به گفته‌ی فردوسی بزرگ که از زندگی نامه ساسانی ها ( خدای نامه ) برداشت کرده، شاهنشاهی بهرام هم‌زمان با پیدا کردن گنج‌های بسیاری از دل خاک شد، این گنج‌ها که به گنج‌های جمشید شاه نسبت داده شده است گمان می رود همان خزانه های سلطنتی کورش و داریوش بوده است كه به بهرام رسيد و کارگزاران وی آنها را از زیر خاک بیرون آوردند، به فرمان بهرام شاه مردم نیز باید در این ثروت ملی شريک باشند  و در اين زمان بهرام شاه می‌گوید:« من نیاز به گنج ندارم زیرا جوان و تندرست هستم و با کار و کوشش و نبرد با بیگانگان و متجاوزان به خاک ایران ثروت‌های زیادی کسب خواهم کرد، پس کسانی به این گنج‌ها نیاز دارند که فقیر هستند، کسانی که از کار افتاده و قادر به کار کردن نیستند، زنان بیوه و کودکان یتیم باید سهم داشته باشند، این یک منبع ملی است و همگان باید در آن شريك باشند.»
آمده که او در آخرین سال‌های سلطنت سخنرانی کرد و به بزرگان و کارگزاران حکومتی ایران هشدار داد، كه اگر از راه راست و نیکویی به مردم سرپيچي كنيد، آگاه باشيد که هم‌چون پدرم و حتا سخت‌تر از او با شما برخورد خواهم کرد به همین شوند(دليل) وی در یک توطئه كه از سوی  بزرگان دولتی ترتيب داده شده بود کشته شد.

يار‌ی نامه ها:
دايرة المعارف فارسی
فرهنگ فارسی معین
مسعودی( مروج الذهب )
تاریخ طبری

همزمان با دومين جشنواره‌ی گردشگری «سفر به زيستگاه زاغ بور» در گستره‌ی نمونه‌ی گردشگري «زيست‌کره‌ی توران» شاهرود، کارگاه پرنده‌شناسی برپا خواهد شد.
 به گزارش میراث آریا، «حميد يزدانی»، مدير‌کل ميراث‌فرهنگی، صنايع‌دستی و گردشگری استان سمنان در این‌باره گفت: «اين جشنواره در 26 و 27 آبان‌ماه، براي دومين سال پياپی به مناسبت روز ملی پرنده‌نگری و با آرمان آشنايی گردشگران با توانمندی‌های گردشگری طبيعی از جمله پرنده‌نگری، در شهرستان شاهرود برپا می شود.»
گفتنی است 25 آبان‌ماه از سوی کميته‌ی ملی طبيعت‌گردی به عنوان روز ملی «پرنده‌نگری و استقبال از پرندگان مهاجر» نام‌گذاری شده است.
یزدانی با تاکيد بر اين که شهرستان شاهرود از توانمندی بالايی در زمينه‌ی برگزاری تورهای پرنده‌نگری برخوردار است، گفت: «برگزاری اين جشنواره‌ها در ماندگاری روستایی‌ها و کشاندن گردشگر نقش موثری دارد.»
وی با اشاره به اين که دوستداران براي شرکت در اين جشنواره می توانند به دفترهای خدمات گردشگری شاهرود بروند، افزود: «دیدن زاغ بور و ديگر انواع پرندگان، برپايی کارگاه پرنده‌شناسی و بازديد از روستای هدف گردشگری «قلعه‌بالا» و گستره‌ی نمونه‌ی گردشگری توران همراه با رصد آسمان شب کوير از جمله برنامه‌های جشنواره‌ی گردشگری سفر به زيستگاه زاغ بور است.»
گستره‌ی توران که در جنوب راه تهران – مشهد و در شمال‌خاوری(:شرقي) دشت کوير است، از 3 بخش پارک ملی، پناهگاه حيات‌وحش و گستره‌ی حفاظتی تشکيل شده و پس از پناهگاه حيات‌وحش «نايبندان»، دومين گستره‌ی بزرگ تحت حفاظت سازمان محيط‌زيست کشور است.
اين گستره از نظر پوشش گياهي از گوناگونی بالايی برخوردار بوده و در ميان گونه‌های جانوری آن برخی از نادرترين گونه‌ها مانند يوزپلنگ آسيايی، گورخر ايرانی و پرندگانی هم‌چون زاغ بور و هوبره ديده می شود.

اين مدير انجمن دوستداران ميراث فرهنگي  يادآور شد: «در درگاه کاخ‌موزه، شکاف‌ها و ترک‌های گوناگونی در بخش خاوری(:شرقی) ديده می شود كه انحنای یک ستون را درپی داشته است. ترک‌های دیواره‌ی کاخ‌موزه به‌اندازه‌ای است که هنگاميكه از سمت چپ به کاخ‌موزه می رويم این ترک‌ها را به سادگی مي‌توان ديد.»
 

  وی در پايان گفت: «در مجموعه‌ی جهانی تخت‌جمشید، مدیریت بحران وجود ندارد، از همين روی به مسوولان امر پیشنهاد دادیم که درباره‌ی شوند(:دليل) این ترک‌ها، كاوش شود و مقرر شده کارشناسان برای بررسی این موضوع و جلوگیری از پیشرفت آن به این مجموعه سفر کرده و راهکارها را ارايه دهند، چرا كه اگر این روند ادامه داشته باشد در آینده‌ای نه چندان دور با فروپاشی نمای کنونی رو به رو خواهیم بود. هر دم بر ترک‌های سنگ یا دیواره‌ها افزوده می‌شود كه اگر این ترک‌ها به‌گونه‌ی گسل و شکاف باشد و یکی از کاخ‌ها ويران شود دیگر نمی‌توان کاری انجام داد از این رو نياز است  كه کارشناسان راهکارهای اساسی را ارايه دهند.»

آتشكده‌ی آتشكوه
«آتشکده‌ی آتشکوه» یکی از مهم‌ترین و برترین آتشکده‌های زرتشتیان جهان به شمار می‌رود که در ۵ کیلومتری راه نیمه‌‌ور به دلیجان و در نزدیکی روستای «آتشکوه» شهرستان محلات قرار دارد. تاريخ‌دان‌ها ديرينگي این ساختمان را به روزگار ساسانیان نسبت ‌مي‌دهند. البته اكنون از اين ساختمان چهارتاقی تنها ستون‌هايی برجا مانده و از سقف و ديواره‌های آن هيچ اثری نيست. چهارتاقی ساختمانی است كه بر چهارپایه‌ی استوار ساخته مي‌شده و گنبدی بر روی گوشواره‌ها و بر بالای این چهارپایه‌ای بزرگ قرار داشت که تاق‌نماهایی آنها را به یکدیگر پيوند مي‌داد. اين بنای چهار تاقی دربردارنده‌ي ستون‌های سنگی استوانه‌ای است که بر روی هم استوار شده‌اند. این ساختمان پيش از اين اتاق‌هایي سرپوشیده و جايي برای برافروختن آتش داشت.
به گفته‌ي «ابن‌فقیه همدانی» این ساختمان تا سده‌ي چهارم هجری برپا و سالم بوده ‌است. همچنین او این اثر را هم‌رديف با «ایوان کسری» و «پرستشگاه آناهیتا» در کنگاور دانسته ‌است.
«هوتوم شیندلر» و «آندره گدار» در دهه‌ي ۱۳۱۰ خورشیدی به واكاوي این ساختمان پرداخته‌اند. گدار ابتدا از اين ساختمان با عنوان آتشكده یاد می‌کند و نقشه‌ای از دیوار پيراموني و دهلیزهای احتمالی آن بر پايه‌ي تصوراتی که می‌کرده، مي‌كشد اما پس از آن با به‌دست آوردن دانستني‌هاي بيشتر، نقشه‌ي خود را رد می‌کند و از اين ساختمان به عنوان یک نشانه‌ي راه‌یابی یاد می‌کند.
از ويژگي‌هاي اين آتشكده‌ي خاموش مي‌توان به ریزه‌کاری‌های به‌کار رفته در بهره‌گیری از سنگ‌های پاستون‌ها و ستون‌ها اشاره كرد، به گونه‌اي كه هیچ‌گاه دوبند سنگ روی هم قرار نگرفته ‌است. در ساخت اين اثر از آجرهای چهارگوش با نمای سنگ استفاده شده و برای استواری بیشتر در درون دیوارها، تیرچه‌ي چوبی به‌کار رفته ‌است.
«آتشکده‌ي آتشکوه»، در ٢١ آبان‌ماه 1317 خورشيدي، به شماره‌ي 311 در سياهه‌ي آثار ملی ايران به ثبت رسیده است.

آتشكده‌ي نياسر
«آتشكده يا چهارتاقی نیاسر»، اثري تاريخي و ملي است كه در 35 کیلومتری شمال باختري كاشان، بر بلندي‌هاي شهر نیاسر و در کنار چشمه‌ی آبی به همین نام قرار دارد.
پژوهشگران هنگام ساخت اين ساختمان را واپسين سال‌هاي روزگار اشکانی و یا آغاز ساسانی می‌دانند. به باور «آندره گدار»، معمار و باستان‌شناس فرانسوي، اين آتشكده نخستين پرستشگاه و آتشکده‌ای است که در روزگار ساسانی، با آرمان گسترش دین و آیین زرتشتی، در نیاسر ساخته شده است.
 برای این ساختمان کاربری‌های گوناگونی مانند نشان راه‌یابی، ساختمان یادبود، آتشكده و گور بزرگان بيان شده است.
اين آتشكده دربردارنده‌ی اتاقی است كه به چهار تاقی دگرگون شده است. ساختمان اين آتشكده از سنگ با ملات گچ ساخته شده و بخش‌های پایینی آن از لاشه‌ی سنگ و بخش‌های بالایی و به ويژه تاق‌ها از سنگ‌هایی به شکل آجر تراشیده ساخته شده است.
آتشكده‌ی تاريخی نياسر كاشان در تاريخ ياد شده، با شماره‌ی ۳۱۶ در سياهه‌ی آثار ملی ايران ثبت شده است.